Wie films als ‘Tropa de Elite’ en ‘City of God’ heeft gezien blijft waarschijnlijk het liefst zo ver mogelijk van favela’s vandaan. De sloppenwijken van Brazilië hebben een slechte reputatie. Ze roepen bij velen beelden op van gewelddadige bandieten, corrupte politie en hopeloze mensen. De laatste jaren heeft de Braziliaanse overheid echter haar best gedaan de omstandigheden in de slechtste wijken van de grote steden te verbeteren. Is dit gelukt?
Brazilië is niet meer de slapende reus die het jarenlang was. Het land is nu een serieuze factor in de wereld. De Braziliaanse economie groeide, maar de armoede nam niet af. De voormalige president Luiz Inácio Lula da Silva, ook wel Lula genaamd, bracht hier verandering in. Hij zette in 2003, het eerste jaar van zijn presidentschap, een groot programma op om hier iets aan te doen: de Bolsa Família. Deze ‘familiebeurs’ geeft arme gezinnen geld. Voorwaarde hiervoor is dat hun kinderen naar school gaan en gevaccineerd zijn. Arme gezinnen met een inkomen van minder dan 60 euro krijgen per maand 5 euro per schoolgaand kind, tot een maximum van drie kinderen. Voor ‘extreem arme’ gezinnen met een inkomen lager dan zo’n 30 euro per maand is er een basisuitkering van ook ongeveer 30 euro. Hier zijn geen voorwaarden aan verbonden.
De 26-jarige Ricardo Souza woont in Heliópolis; de grootste favela van Sao Paulo met naar schatting 100.000 inwoners. “Eigenlijk is er hier de afgelopen jaren zoveel verbeterd dat je Heliópolis nauwelijks nog een favela kunt noemen”, zegt de trotse man. Ricardo slijt zijn dagen bij het lokale radiostation, wat zijn grote passie is. Radio Heliópolis maakt sinds 1997 verschillende radioprogramma’s voor de wijk die iedereen kan beluisteren. Hierdoor weet Ricardo precies wat er in Heliópolis gebeurt. “De Bolsa Família werkt. Veel kinderen gaan nu naar school. Eerst deden ze dat niet en zag je ze veel vaker op straat.” Ricardo is hier erg blij mee. Maar meer scholing is niet het enige dat veranderd is in zijn wijk. “We hebben nu elektriciteit, dat is echt een grote verandering. Ook zijn veel huizen en de sanitaire voorzieningen verbeterd waardoor een hoop ziektes worden voorkomen”, legt hij uit.
Bovendien is er draadloos internet in de hele wijk. “Je kunt voelen dat er dingen zijn veranderd. De atmosfeer in de wijk is echt anders”, voegt hij met een grote glimlach toe. Maar is het er ook leuker nu? Daar moet Ricardo even over nadenken. “Vandaag is er meer onderwijs en betere communicatie, dus nu is het beter”, zegt hij aarzelend.
Heliópolis is niet de enige plek in Brazilië waar gezinnen gesteund worden door de Bolsa Família. In totaal maken meer dan 11 miljoen gezinnen gebruik van het subsidieprogramma. Dat kost de Braziliaanse overheid ongeveer 0,5 procent van het Bruto Binnenlands Product. De resultaten van het beleid zijn goed merkbaar. De armoede in Brazilië neemt al vanaf 1994 af, dit is sinds 2003 in versnelling geraakt. In 2009 bedroeg het aantal ‘armen’ 20 procent van de bevolking en het aantal ‘extreem armen’ 7,3 procent; het laagste percentage in de moderne geschiedenis van Brazilië. Deze cijfers komen voor een groot deel door de Bolsa Família. Maar ook andere factoren zoals het verhogen van het minimumloon en investeringen in onderwijs hebben de armoede in Brazilië teruggebracht. De Wereldbank is lovend over het initiatief. Voormalig president Wolfowitz ziet de Bolsa Família als een ‘effectief sociaal beleid’ en gaat er prat op dat dit als voorbeeld dient voor veel andere landen in hun armoedebestrijding.
Criminaliteit
Zo ook op 27 juli 2007 in de favela Complexo do Alemão in Rio de Janeiro. Een paar dagen voordat in deze stad zowel Live Earth als de Pan-Amerika Spelen beginnen valt de militaire politie de wijk binnen om een aantal drugsbendes op te rollen. De politie gaat nogal onbezonnen te werk. Er komen 19 mensen om het leven en velen raken gewond. Tot het einde van de Spelen blijft Complexo do Alemão belegerd. Later blijkt dat maar liefst 11 van de 19 doden niets met het drugsgeweld te maken hadden. Ook zouden er onder de gewonden een aantal jonge kinderen zijn. De ophef hierover in de wijk is nog steeds groot. “Sommige mensen zijn gewoon van achteren neergeschoten”, vertelt Lucia Cabral. Ze is leider van de wijk. Bovendien is de vrouw een link tussen publieke instellingen en de bewoners.
Cabral geeft les, begeleidt gezondheidsprogramma’s en zet zich in voor de mensenrechten in de favela. Ze heeft de heftige politie-inval in haar buurt gezien en zal binnenkort getuigen in de rechtbank. “Het is belachelijk dat de wijk bezet werd. Dat doe je in tijden van oorlog, maar niet hier! De militaire politie is veel te gewelddadig. Dat maakt de mensen hier alleen maar bozer. De normale politie moet de leiding nemen, ondanks alle corruptie”, legt de boze vrouw uit.
Haar pleidooi heeft weinig effect. Afgelopen november was de militaire politie opnieuw in de wijk. De actie was onderdeel van een enorme operatie om favela’s te ‘pacificeren’. De politie probeert door hard optreden drugsbendes de wijk uit te krijgen en het geweld uit te bannen. Legertrucks rijden eromheen en zwaarbewapende militairen patrouilleren door de straat. “Het is een show voor de media! De politie staat alleen aan de rand van de wijk, maar binnen gaan de drugshandel en het geweld gewoon door”, tiert Cabral.
Het is een veel gehoorde kritiek op de ’pacificatie’ van de favela’s. Met het oog op het aankomende WK Voetbal (2014) en de Olympische Spelen (2016) in Brazilië wil de overheid vooral uitstralen dat iedereen veilig is en iedereen welkom is. “Daarom líjkt het nu alsof ze hard optreden, maar een blik militairen opentrekken is natuurlijk geen structurele oplossing.” Cabral verwacht dan ook niet dat de acties succesvol zullen zijn. “Natuurlijk houden drugsbendes zich wel in als militairen de wijk omsingelen. Iedereen weet dat ze gericht schieten. Maar zodra die militairen weggaan, gaan de drugshandel en het bijbehorende bendegeweld gewoon weer door”, voorspelt ze.
De overheid belooft echter jaren te blijven in de favela’s. Sinds 2009 is er een speciale politie-eenheid opgericht die de wijken moet pacificeren. De UPP (Paciferende Politie eenheid) combineert permanente aanwezigheid en grootschalige invallen met sociale programma’s. En dat lijkt te werken. Veel bandieten vertrekken. De handel in drugs zal niet helemaal stoppen. Maar het doel van de UPP is om het geweld dat er in Brazilië mee gepaard gaat en de controle van bendes op de samenleving te doen verdwijnen.
Na de Olympische Spelen in 2016 kan de balans pas worden opgemaakt. Na de Spelen ebt wellicht ook de media-aandacht voor de favela’s weg en zal de scoredrang van politici verminderen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten